Prof. Dr. Adnan ÇALIK

Her başlangıç zordur. Çünkü yazacağınız her kelime, her cümlenin bir sorumluluğu vardır. Burada yazmak, herkesin anlayabileceği ve değerlendirme yapabileceği bir alanda fikir beyan etmek hakikaten zordur. Sosyal medyada yazdıklarınız ve söyledikleriniz anında dünyanın en uzak ve ücra bölgelerine ulaştığından sorumluluğunuz bir kat daha artmaktadır.

Bir başka zorlukta adınızın önünde akademik unvanlar olunca daha da dikkatli olmak zorundasınız. Dolayısıyla yazacaklarınız ve söyleyeceklerinizin bilimsel ve ahlaki boyutlarını da düşünmek zorundasınız. Ama biz genellikle konuşan bir millet olduğumuz için bunun bir gelenek olduğu düşünüldüğünde, yazılı bir medeniyete geçmenin ne kadar zor olduğu da bilinen bir gerçekliktir.

Aslında yazılı kültür insanlığın ortak iletişim aracıdır. Günümüzde sözel iletişim kazaları dikkate alındığında yazma ve yazılı kültürün ne kadar önemli olduğu ortadadır. İnsanlık ve medeniyet tarihi incelendiğinde görülecektir ki yazı ve yazılı metinlerin günümüze kadar ulaşmasında yazma sanatına muhtaç olduğumuz bir gerçekliktir. Atalarımız kültür ve medeniyet aktarımını yazı ile gerçekleştirmişlerdir.

Ecdadımız bu durumu “Söz uçar yazı kalır” özdeyişi ile ne kadar güzel dile getirmişlerdir. Yazma eylemi aslında pedagojik olarak bakıldığında öğrenme ve öğretmedir. Öğretme ise bazen güzel bir mısra, bazen güzel bir beyit bazen de bir kıta ile gerçekleştirildiğinde hafızalarda unutulmaz etki yaptığını hepimiz biliriz. Zorda kaldığımızda hemen yazılı kültüre yönelme ihtiyacı duyarız. Belgeleri karıştırır, arşive bakarız. Yazı bu nedenle kurumsal hafızanın korunmasında önemli bir aktarma ve muhafaza aygıtı işlevini üstlenmektedir.

Tabi burada amacımız “Türk Dili Ve Edebiyatı” dersi anlatmak değil, sözcüklerin yazılı normlara dönüştüğünde ortaya çıkan güce ve ahenge vurgu yapmaktır. Burada şöyle de söyleyebiliriz; “konuşmanın nesnesi olacağımıza, yazının öznesi olmayı daima yeğleriz.” Bu vesile ile zamanın ruhunu okuyup görüş ve fikirlerimizi sizlerle paylaşacağım. Bu ilkyazımın konusu kısaca yazma kültürü hakkında olduğundan sizlerden gelecek her türlü görüş, öneri ve samimi eleştirileri beklediğimi ifade ederek ilkyazımı sözlerin ve yazıların en mükemmeli Rad suresi 38. ayetin mealinin yazı ve kitap ile ilgili kısmının vererek tamamlamak istiyorum.” Yaşadığımız Her Zamanın Hükmü Vardır”

Son 10 yılda; Bor, bor elementi, bor madeni, borun önemi, borun stratejik özelliği, bor mucizesi, bor enerjisi, borlama, borun kullanım alanları ve bor uygulamaları gibi kelimeleri ve cümleleri, yazıları, açıklamaları, tanımlamaları, görüşleri, ifadeleri, konuşmaları yazılı ve görsel medyada en sık duyduğumuzu ve halende duymakta olduğumuz bilinmektedir. Bu ülkede hemen herkesin en uzman olduğu konuların Siyaset, Tarih, Din, Hukuk, Eğitim-Öğretim gibi konular olduğunu biliyorduk !.. Buna Bor’da eklenmiş oldu.

Oysa bir konuda konuşabilmek, görüş beyan edebilmek, fikir ortaya atmak, yazı yazabilmek için en azından o konuda eğitim öğretim görmüş olunmalıdır. Bilgi ve tecrübe elde edilmiş olunması, deney ve laboratuvar çalışmaları yapmış olmamız gerektiğini hep söyleriz ama uygulamaya baktığımızda bunları hiçbirini gerçekleştirmeden (yapmadan) her konuda uzman kesiliriz, konuşuruz, yazarız, çizeriz, fikir öne süreriz, yargıda bulunuruz. Böylece söylemlerimizle eylemlerimiz birbirine 180 derece zıt olur. Dolayısıyla gerçeklerden uzaklaşmış komik duruma düştüğümüzün de çoğu zaman farkında bile olmayız. Yanlıştan dönmeyi, özür dilemeyi de bir türlü beceremeyiz. Devleti ve milleti yanıltmış oluruz. Verdiğimiz zararın boyutlarını varın siz düşünün.

20 yıllık akademik hayatını tamamlamış 21. yıldan günler aylar almış bir öğretim üyesi olarak hala bor ile ilgili çalışmalara devam ediyor olmamıza rağmen Bor ile ilgili (50’ye yakın), uluslar arası ve ulusal kongre, sempozyum, çalıştay, panel ve açık oturumlara katıldığımda fikir beyan ederken ne kadar zorlandığımı ifade etmek isterim. Bor ile ilgili çalışmalarımın “Bilim Atıf Dizinindeki (Science Citation Index)“ yayınlarımın ve makalelerimin 33 adeti SCI kapsamındaki dergilerde yayınlanmış olmak üzere 50 adeti de uluslararası ve ulusal kongrelerde sempozyumlarda sunulmuş ve yayınlanmış olduğu düşünüldüğünde sözlerimin ve yazılarımın ne kadar önemli olduğu sanırım görülür. Çünkü Bor’un hakikaten mucizevî bir element olduğu 100’lerce deney ve test çalışmalarından elde ettiğim sonuçlardan gördüğüm için bunu ifade etmek istiyorum. Çünkü Borla ilgili bir bilimsel deney yaptığınızda hemen hepsinde farklı davranışlar gösterdiğine şahit olmuşumdur. Dolayısıyla Bor ile ilgi söz söylemenin yazı yazmanın zor olduğunu tekrar ifade etmek istiyorum. Bir bilim insanı olarak bu konuda şimdiye kadar yapmış olduğumuz Bor konusu ile ilgili ülkemizin akademik, teknolojik, ekonomik ve siyasi olarak mevcut durumumuz, neler yapmamız gerektiği ile ilgili değerlendirmeler yapacağım.

Bor konu başlığı altındaki, bu çok önemli konuyu bir yazı dizisi şeklinde yayınlamayı düşündüğümü ifade ederek Bor ile ilgili bu ilkyazımı tamamlıyorum.

Türkiye’nin Bor konusu (imtihanı) başlığı altındaki ilkyazımızı Bor’un mucizevî bir element olduğunu vurgulayarak bitirmiştik. Bu ikinci yazımızda Bor’u tanımlayarak devam edelim. Bizler fen ve mühendislik çalışmalarında genellikle 5 N 1 K (1- Ne? Nedir? 2- Niçin? Neden? 3- Ne zaman? 4- Nasıl? 5- Nerede? Nereye? ve Kim?) sorularını formulüze ederek çalışmalarımızı yaparız.

Burada Bor’un Ne olduğunu ve Ne tür özelliklere sahip olduğunu açıklarız. Bor’un Neden ve Niçin mucizevî olduğunu vurgularız. Bor’un Ne zaman önemli olduğunu anlatırız. Bor’un Nasıl stratejik öneme sahip olduğunu ifade ederiz. Bor’un Nerede kullanıldığını ve Nerede kullanılması gerektiğini açıklarız. Bütün bu kritik soruların cevaplarını Kim ya da Kimler ortaya çıkaracak ve kullanacaktır. Bu 5 N 1 K formülündeki soruları Türkiye’de doğru zamanda, doğru yerde ve doğru kişilere sorup gerçekçi cevapları bulup devlet ve millet olarak hayata geçirmek zorundayız.

Tıp doktorları; insanı tanırken her şeyden önce Anatomiden başlarlar. Psikologlar; insanı tanırken her şeyden önce Ruh-Beden ve Akıl uyumundan başlarlar.

Din adamları; insanı tanırken her şeyden önce insanın Yaradılış serüveninden başlarlar.

Biz temel bilimciler (Fen ve Mühendisler) ise insanı tanırken ve tanımlarken her şeyden önce Atom, Molekül, Bileşik, Faz, Madde ve Elementten başlarız.

Bizler Bor elementi dediğimizde hemen aklımıza periyodik cetvel (tablo, çizelge) gelir. Çünkü bu tablo bizlere yeryüzündeki bütün elementlerin fiziksel, kimyasal, termofiziksel ve fizikokimyasal olarak hemen bütün özelliklerini basitçe ve kısaca verir.

Maddenin temel yapı biriminin atom ve atomlar olduğunu biliyoruz. Dolayısıyla tek bir cins atomdan oluşmuş, kimyasal tekniklerle ve yöntemlerle ayrıştırılamayan ya da farklı maddelere dönüştürülemeyen saf (arı) maddeleri element olarak tanımlıyoruz.

Bor,un kelime kökeni olarak anlamı Arapça buraq/baurach ve Farsçada burah kelimelerinden gelen bir elementtir. Bor, Periyodik tablonun 3A grubunun başında yer alır. Atom numarası 5 ve Kütle numarası 10 ve 11 olan iki kararlı izotopundan (atom numaraları aynı kütle numaraları farklı olan) oluşur. Kimyasal sembolü B’dir. Aynı zamanda 3A grubunun metal olmayan tek elementidir. Bor yüksek iyonlaşma potansiyeline sahip olması nedeniyle yarı metal ya geçiş elementi ya da metalimsi olarak kabul edilir. Yerkabuğundaki ortalama bor konsantrasyonu 10 mg/kg’dır. Bor, yeryüzünde genellikle Kalsiyum (Ca), Sodyum (Na) ve Magnezyum (Mg)’un tuzları ve bileşikleri şeklinde bulunur.

Gerek Güneş Sistemi'nde gerek Dünya'nın kabuğunda düşük miktarda bulunan bir elementtir. Buna rağmen, doğada rastlanan bor bileşiklerinin suda çözünürlüğü nedeniyle belli yerlerde özellikle Türkiye’nin Kütahya, Balıkesir ve Bursa bölgesinde yüksek yoğunlukta bulunur. Bu mineraller boraks ve kernit madeni olarak topraktan çıkarılarak endüstrinin çok farklı alanlarında bazen ham madde, bazen yarı mamul madde, bazen de mamul maddeye ve nadiren de uç ürüne dönüştürülür.

Elementel bor ise doğada saf halde hiçbir zaman bulunmaz. Endüstride yüksek saflıkta bor elde etmek çok zordur. Çünkü Bor, karbon ve diğer elementlere özellikle de oksijene, hidrojene, sodyuma, kalsiyuma ve magnezyuma karşı afiniteleri (düşkünlük ve bağlılıkları) çok yüksektir. Bu elementlerle yüzlerce binlerce çeşit bileşikler oluşturur. Borun çeşitli allotropları (aynı elementin uzayda farklı şekilde dizilerek farklı geometrik şeklindeki kristallerine denir.) vardır. Amorf bor kahverengi bir tozdur. Kristal bor ise siyah, son derece sert (Mohs Sertlik Göstergesinde (skalasında) yaklaşık değeri 9,5) yani elmastan sonraki en sert elementtir. Bor oda sıcaklığında ise düşük iletkenlik özelliğine sahiptir.

Bor, Ne? Nedir? sorusunun cevabının geri kalan kısmını bir sonraki yazı vermek üzere hoşça kalın…

Bor ile ilgili 3. Yazımızda, Bor’un tanımını ve özelliklerini açıklamaya devam ediyoruz. Bor, 2,3 gr/cm3 yoğunluklu kristal ve 2,33 gr/cm3 yoğunluklu amorf yapıya sahiptir. Bor; elementinin amorf bir toz halindeki rengi koyu kahverengidir. Ancak çok gevrek ve sert yapılı monoklinik kristal halinin rengi ise sarımsı kahverengidir.

Bor, yanıcı fakat tutuşma sıcaklığının yüksek olmasından dolayı yanma sonucunda kolaylıkla aktarılabilecek yan ürün vermesi ve çevreyi kirletecek emisyon vermemesi (çıkarmaması) nedeni ile günümüz enerji çağı açısından bir kat daha önemli olmaktadır.

Bor elementinin kimyasal özellikleri morfolojisine ve tane büyüklüğüne bağlıdır. Mikron ebatlarındaki amorf bor kolaylıkla ve bazen şiddetli olarak reaksiyona girerken kristalin bor kolaylıkla reaksiyona girmemektedir. Bor yüksek sıcaklıkta su ile reaksiyona girerek borik asite ve diğer yan ürünlerini oluşturur.

Kimyasal olarak ametal olan kristal bor, normal sıcaklıklarda su, hava ve hidroklorik / hidroflorik asitler ile soy davranış gösterirler. Sadece yüksek konsantrasyondaki nitrik asit ile sıcak ortamda borik asite dönüşmektedir. Yeryüzünün 51. elementi olan bor, yeryüzünde toprak, kayaçlar ve su da bulur. Toprağın bor içeriği genelde ortalama 10-20 milyonda bir (ppm), deniz suyunda 0,5—9,6 ppm, tatlı sularda ise 0,001-1,5 ppm aralığındadır. Türkiye dünya bor rezervlerinin (%75) ini sahiptir. En yakın rakibi ise Amerika olup dünya bor rezervlerinin (% 16) ‘ına sahiptir. Bor genellikle kurak volkanik bölgeler başta olmak üzere yerkabuğunun hidrotermal akuvitesinin yüksek olduğu bölgelerde yaygın olarak bulunmaktadır.

Borun, karbon ve silisyum elementlerine benzerliği en fazladır. Borun aynı zamanda oksijene karşı afinitesi (düşkünlüğü, bağ yapma isteği) çok yüksektir. Bor suda çözülen, renksiz ve billursu bir maden olarak da tanımlanır. Bor ve bor mineralleri, sıcaklık etkisiyle önce ısı kaybetmekte, sonra erime özelliğine sahip bir element özelliği gösterirler. Bor elmastan sonra ametaller arasında elektropozitifliği en yüksek olan elementtir. Oda sıcaklığında elektrik iletkenliği zayıftır fakat yüksek sıcaklıklarda çok yüksektir.

Bor’un atom çapı 1.78 angströmdür. Bor’un nükleon başına bağlanma enerjisi mega elektron volt cinsinden 6.9’dur. Bor minerallerinin yerkabuğunda çok fazla bulunmamasının bir yararı daha vardır. Özellikle canlı hayat için çok önemli olan karbon, azot, oksijenin bolluk oranından daha az olmasının faydası vardır. Nükleon başına bağlanma enerjisi düşük olan atomlar hidrojen ve helyumla daha kolay birleşme reaksiyonuna girerler. Bor atom çekirdekleri yıldız kütlesi içinde bu tür reaksiyonlarla karbon, azot ve oksijen sentezlerine yol açarlar.

Doğada yaklaşık 250 çeşit bor minerali olduğu bilinmektedir. Ancak, bunlardan alkali ve toprak alkali bor mineralleri ticari ve ekonomik değere sahiptir. Bor mineralleri genellikle yapılarında bulunan kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg), Sodyum (Na) ve diğer elementlerine göre isimlendirilirler. Yani bu borların Na kökenli olanlar Tinkal (Boraks), Ca kökenli olanlarına Kolemanit ve Na-Ca kökenli olanlar Üleksit olarak isimlendirilir.

Ekonomik değere sahip olan boratların kimyasal bileşimleri ve formülleri ise şunlardır. Tinkal (Boraks) (Na4B4O2.10H2O), Kernit (Na2B4O7.4H2O), Kolemanit (Ca2B6O11.5H2O) ve Üleksit (NaCaB5O9.8H2O)’tir. Bu boratlara inorganik mineraller de denir. Endüstriyel uygulamalarda Bor’un bu bileşikleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Görüldüğü üzere bor bileşiklerinin çoğu, borun oksijenle ve toprak alkalilerle yapmış olduğu bileşiklerdir. Bir borat anyonu, metalik bir katyon ya da hidrojenle birleşerek bu bor minerallerini oluşturmaktadır. Bu bor diğer element ya da minerallerle birleştiklerinde metal katyonunun adıyla tanınırlar (sodyum borat, kalsiyum borat, sodyum kalsiyum borat, çinko borat vs gibi).

Dünyada ve Türkiye’de boratlara ticari açıdan bakıldığında bu bor minerallerinin içeriğindeki bor oksit (B2O3) miktarına göre değer kazanır. Bir başka açıdan bora ticari değer olarak baktığımızda ise yukarıda saydığımız bor minerallerinin içerisindeki (bünyesindeki) bor oksit tenörüne yani yüzdesine göre değer kazanır. Türkiye’deki bor mineralleri bu açıdan dünyadaki diğer bor minerallerine göre çok daha kalitelidir.

Bor ile ilgili 3. Yazımızı Bor’un yapısı ve özelliklerini açıklayarak tamamlamıştık. Konu ile ilgili olarak bu 4. Yazımızda Bor’un tarihi geçmişini inceleyeceğiz. Tarihte Bor 4000 yıl önce uzak doğuda Çin ve Tibet’te bulunduğu bilinmektedir. O tarihlerden günümüze kadar insanlar Bordan bir şekilde faydalanmışlardır.

İlk önce Babiller, Boru altın işlemede ve cevher zenginleştirme işlerinde kullanmışlardır. Mısırlılar mumyalamada, tıp uygulamalarında ve metalürjik alanlar da kullanmışlardır. Romalılar cam yapımında, eski Yunan ve Romalılar ise boru temizlik işlerinde kullanmışlardır. Milattan sonra 875 yılında ise Arap doktorlar ilk olarak boru ilaç olarak kullanmışlardır. Bor 10. Yüzyılda Çin de sanat ve estetik amaçlı olarak seramik ve cam üretim ile süsleme işlerinde kullanmışlardır. Bor Sümerler döneminde altın ve gümüş işlemeciliği yapan kuyumcuların en verimli lehim malzemesi olarak kullanmışlardır.

Boratlar günümüz Avrupasına 13. Yüzyılda Marco Polo tarafından Tibet’ten getirilmiştir. Avrupa İtalya’sında ise Scany bölgesindeki sıcak su kaynaklarında doğal olarak borik asit “sasolit” minerali keşfedilerek kullanılmaya başlanmıştır. Bor 1790 yılında Güney Amerika And dağlarında bulunmuştur. 1836 yıllarında ise Şili ve Arjantin’in iç vadilerinde de boratlar bulunmuştur. Bu borat yatakları 19. Yüzyılın sonlarına kadar dünyada bor elde edilip kullanılan kaynaklar haline gelmiştir. 1864 yılında Amerika’nın Kaliforniya ve Nevada eyaletlerindeki borat yatakları keşfedilerek kullanılmaya başlanmıştır.

Anadolu da ise borun tarihi serüveni ise 13. Ve 14. Yüzyıllarda Romalılar tarafından Balıkesir’in Susurluk ilçesinin Sultançayırı bölgesinde boru bulup bu sahadaki borun “Pandermit” mineralini bileşiğini işletmişler ve kullanmışlardır. 1850 yıllarına gelindiğinde Fransız mühendis Camille Desmazures yukarıdaki 37 dönümlük aynı bölgeyi “alçıtaşı” madeni işleteceğim diyerek devletten 20 yıllığına kiralayıp işletmişlerdir. Oysaki o bölgede yüksek tenörlü Pandermit bor bileşiği bulunmaktadır. Fransız mühendis Osmanlıyı kelime oyunları ile kandırıp buradaki Borumuzu 20 yıl boyunca Fransa’ya götürmüştür. Bu bölge Fransız ve Almanlar arasında paylaşılamaz hale gelmiştir. Kendi ülkemizi yabancılar taa o tarihlerde madenlerimizi ve borlarımızı kullanmışlar bizler ise seyirci kalmışız. Sonra konu Bursa ve Balıkesir vilayet yönetimlerine yansıyınca işin vahameti ve gerçeği öğrenilir. 1882 yılında konu Balıkesir valisi Mehmet Reşat Paşa tarafından Ziraat ve Ticaret bakanına durumu olayı yansıtır. Bakan yoğun bir çaba göstererek olayın bütün vahametini ortaya koyarak 13 Eylül 1884 yılında borların yabancılar tarafından işletilmesi yasaklanmıştır.

Fakat Fransız ve Alman yetkililer sürekli Osmanlı paşasını borlar ve ilgili bölge konusunda sürekli rahatsız etmektedirler. Sonunda diplomatik zafiyet gösterilmiş olup Fransız maden şirketi 1889 yılında Sultançayır ve etrafındaki bor sahalarının işletmeciliğini tekrar almışlardır. Bunun yanında İngilizlerde hiç boş dururlar mı?.. Anadolu’nun diğer bor sahalarının işletmeciliğini 60 yıllığına almışlardır. İngilizler 1927 yılında ellerindeki bor sahalarını genişleterek önce 1938 ‘e kadar daha sonrada 1950 yılına kadar ülkemizin borlarına sahip olmuşlardır. Bu tarihten sonra bedeni Türk ruhu yabancılaşmış iş adamlarımızın isim ve şirketleri kullanılarak Borlarımızı yabancılar 1967-1977 yıllarına kadar farklı isim ve şirketler adı altında kullanmışlardır ve satmışlardır.

Borlarımız 4 Ekim 1978 tarih ve 2172 sayılı devletçe işletilecek madenler hakkındaki yasanın çıkması ile bütün bor sahalarının işletme imtiyazı Etibank verilir. Ancak bu tarihten itibaren tüm arama, çıkarma ve işletme hakkına sahip olmuştur Türkiyemiz. Günümüze kadar borlarımız hiçbir zaman gündemden düşmemiş daima üzerinde farklı amaç ve niyetlerle özelleştirilmesi konusunda yoğun propagandaya maruz kalmış ve halen de kalmaktadır. Bu durum bile borun ne kadar önemli ve stratejik olduğunu gösterir. Bor ile ilgili yazı dizimiz devam edecektir.

Bor ile ilgili 4. Yazımızı Bor’un tarihi geçmişini ve günümüze kadar geçirmiş olduğu siyasi hadiseleri ve olayları inceleyerek tamamlamıştık. Bu yazımızda ise Bor’un teknolojik özelliklerini ve ürünlerini açıklayacağız. Borun ticari ve teknolojik ürünleri ham bor ve rafine bor ürünleri olarak genelde iki gruba ayrılmakla birlikte üçüncü bir grup olarak da özel bor kimyasal (uç) ürünleri şeklinde sınıflandırılmaktadır. Son dönemde endüstriyel uygulamalarda bor uç ürünleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bunlardan ham bor ürünleri, Tinkal (boraks) konsantre, Üleksit konsantre, Kolemanit konsantre, Hidroborasit konsantre, Pinnoit ve Szaibelyit konsantre şeklinde sınıflandırılmaktadır.

Rafine bor ürünleri olarak, Boraks Pentahidrat (Rafine, Kalsine), Boraks Dekahidrat (Rafine, Kalsine), Susuz Boraks, Borik Asit, Sentetik Kalsine, Rafine Kolemanit, Kalsine Üleksit, Kalsine Hidroborasit, Kalsine Tinkal olarak gruplandırılmaktadır.

Üçüncü grubu oluşturan özel kimyasal bor (uç) ürünleri ise Elementel Bor, Bor karbür, Bor Halürler, İnorganik Boratlar, Fluoroboratlar, Borik asit esterleri, Bor hidridler, Organobor bileşikleri, Bor-Azot bileşiklerinden oluşmaktadır. Bor kimyası açısından baktığımızda bor ve bor bileşikleri asit ve bazlarla etkileşime girdiğinde çok farklı davranışlar göstermektedir. Burada bor ve ürünleri kimyadaki turnosal kâğıdı fonksiyonu işlevi görmektedir. Yeri gelmişken turnosol kağıdını ve pH’ın özelliklerini açıklamakda yarar görüyorum.

Turnusol kâğıdı kimyada maddeleri sınıflandırmada kullanılan ayıraçlardan bir tanesidir. Çözeltilerdeki asit ve bazları ayırt etmekte kullanılır. Turnusol, asitle temas ettiğinde kırmızı, bazla temas ettiğinde mavi renk verir. Turnusol belirli likenlerden (kuzukulağı) elde edilen içeriğinde orsein bulunan ve suda çözünen bir boyadır. Çözelti olarak veya bir filtre kâğıdına emdirilerek kullanılır. Bu kâğıda pH belirteci de denir. Maddelerin asitliğini ölçmek için kullanılır. Mavi turnusol kâğıdı asidik ortamlarda kırmızıya ve kırmızı turnusol kâğıdı bazik ortamlarda (örneğin Alkali) maviye döner. Renk değişimi 4,5 - 8,3 pH aralığında menekşe tonlarında olur (25 °C'de). Turnusolün aktif maddesi erythrolitmindir. Düşük pH değerli maddeler asit olarak ve yüksek değerliler alkali olarak adlandırılır. Sadece asit ve bazlar değil, bazı çözünen tuzlar da turnusol kâğıdını mavi veya kırmızıya dönüştürür. Kuvvetli asit ve zayıf bazdan oluşan tuzlar asidik, zayıf asit ve kuvvetli bazdan oluşan tuzlar bazik özellik gösterdiğinden turnusolü boyarlar (hidroliz olayı gerçekleşir.). Turnusol kâğıdı ile bir gazın pH derecesini ölçmek için, turnusol kâğıdını ıslatmak gerekir. Gaz suda çözünür ve bu sayede tepkime olur. En sık olan turnusol tepkimeleri kırmızı turnusolün maviye veya mavi turnusolün kırmızıya dönüşmesidir. Ancak, bunların dışında da tepkimeler vardır. Örneğin, klor gazı mavi turnusol kâğıdını beyaza döndürür (kimyasal deyimiyle, turnusol kâğıdı ağarmıştır denir).

Bu üçüncü gruptaki uç ürün olarak tanımlanan bor ürünlerinin kendi içerisinde de çok farklı bileşiklere sahip bor ürünleri ve kimyasalları bulunmaktadır. Örneğin, Sodyum borhidrür, Çinko borat, Bortriklorür, Bortriflorür, Trimetilborat, Özel sodyum boratlar, Fluoborikasit gibi kimyasal bileşiklerde üretilip kullanılmaktadır. Bu özel bor bileşiklerin her biri farklı sektörlerde belirli amaçlar için kullanılmaktadır. Borlar, bor alaşımları, bor tuzları ve organometalik bor kompleksleri ya kendi başlarına ileri teknoloji malzemesidirler ya da başka maddelere katılarak onlara ileri teknoloji malzemesi özelliği kazandırırlar. Bu bor ürünlerinden en yaygın kullanım alanlarına sahip olanlarını; Susuz Borik Asit (Bor Oksit), Sodyum Bor Hidrür, Potasyum Bor Hidrür, Boranlar, Metal Borürler, Disodyum Oktaborat Tetrahidrat, Bor Triklorür, Çinko Borat, Metalik (Elementel) Bor, Ferrobor, , Bor Karbür, Bor Nitrür ve Bor Fiberleri sıralayabiliriz.

Ülkemiz açısından sevindirici olan yukarıda saydığımız, ham, rafine ve uç ürünlerin hemen hemen çoğunu ülkemizde bir kamu kurumu niteliğindeki Eti Bor A.Ş. tarafından üretilmektedir. Özellikle ham bor ve rafine bor ürünlerini endüstriyel ticari boyutta üretmektedir. Bunun yanı sıra bor kimyasal uç ürünleri ise hem Ar-Ge tabanlı şirketlerimiz ve üniversitelerimizde laboratuar boyutunda üretilmektedir. Bu uç ürünlerin sanayi boyutunda üretilmesi noktasında da yoğun çalışmalar olması bizleri sevindirmektedir. Bunun yanında ülkemizde sürekli spekülatif bir şekilde değerlendirme yapılan borlarımız ham bor yani işlenmemiş olarak satılmamaktadır. Bu gerçeği de özellikle vurgulamak isterim. Bor ürünleri tüketim alanlarının hiçbirinde ana bileşen değildir. Değişik oranlarda katkı olarak kullanılan bor ürünleri, malzemeye farklı özellik katmaktadır. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de bor ürünlerinin en fazla kullanıldığı tüketim alanı cam ve seramik gibi geleneksel sanayilerdir. Borların kullanım alanlarını bir sonraki yazımda ayrıntılı olarak yazacağımdan burada bunu geçiyorum. Borun daha az kullanıldığı ileri teknoloji ürünlerinde ise esas olan bor içeriği değil, o ürünün teknolojik bilgisi (know how)’dir. Bu çerçevede, ülkemizde çeşitli araştırma kuruluşları tarafından yürütülen projeler bulunmaktadır. Bu çalışmalara hem TÜBİTAK, Hem Devlet Planlama Teşkilatı, Hem BOREN, hem bakanlıklar hem de üniversitelerin yanı sıra bazı özel sektörde destek vermektedirler.

Bor mineralleri endüstride ham, rafine ve bor kimyasalları şeklinde kullanılmaktadır. Empuritelerinden ayrıştırılmış kaliteli cevherler sanayide daha çok tercih edilmektedir. Bu bor cevherlerine uygulanan cevher hazırlama yöntemleri genel olarak, kırma, öğütme, eleme ve sınıflandırma işlemlerini kapsamaktadır. Bor cevheri zenginleştirme teknikleri operasyonun ölçeğine ve cevherin çeşidine göre değişmektedir. Rafine bor bileşiklerinin kendisi ve bor kimyası (uç) ürün olarak kullanılmasında bazen metalürjik ve kimyasal işlemlerden geçirilmesi gerekmektedir. Bu işlemler genellikle ön metalürjik süreçler olan çözündürme, sıvı ayırma, kristalizasyon, evaparasyon, solvent eksiraksiyon ve ergitme işlemlerini içermektedir. Bu bor rafine ve uç ürünlerin üretiminde ve tüketiminde maliyetleri etkileyen faktörleri ise şöylece sıralayabiliriz. Altyapı maliyetleri, proses ekipmanlarının yüksek maliyeti, kimyasal reaksiyonların tam olarak bilinmemesi, yüksek cevher tenörünün istenmesi, nihayi ürüne dönüştüğünde kullanım sahasının ve oranının kısıtlığı gibi unsurlardır. Bir sonraki yazıda borun stratejik ve ekonomik boyutunu ayrıntılı bir şekilde yazacağımı ifade ederek yazımı tamamlıyorum.

Bor’un Katma Değere Dönüşebilecek Bilimsel ve Teknolojik Çalışma Örnekleri ve Türkiye’nin Bor Konusunda Yapması Gereken Stratejik Kararlar Neler Olmalıdır.

Bor’la ilgili bu 6. ve son yazımızda, Bor’un laboratuar, atölye ve gerçek endüstriyel çalışmalardan elde ettiğimiz sonuçların bir kısmını vererek yazımıza başlamak istiyorum. Örneğin termokimyasal işlemler ile elde edilen çalışmalarda bir metalik malzemeyi (genellikle demir bazlı) aşınmaya karşı 2 kat dirençli hale getirdik.

Bunun yanı sıra Borür tabakasının sürtünme katsayısı teflonunkine yakın bir sürtünme katsayısı elde edilmektedir. Bor kaplama sonrasında çok yüksek olan sürtünme katsayısı (0,65 seviyesinden), 0,05 seviyelerine indiren, yüzeyde bor oksidin oluşturulması ve havanın nemi ile de bunun borik aside dönüşmesi sayesinde kendinden yağlamalı kaplama üretimi gerçekleştirerek aşınmayı çok düşük seviyelere indirmek mümkün olduğunu gördük.

Sertlik artışı açısından bakıldığında ana malzemeye göre başka bir ifadeyle taban malzemeye göre yüzey iyileştirme ile çalışılan çelikler üzerinde yaklaşık 9-10 katlık bir sertlik artışı meydana getirmiş bulunmaktayız. Bu oran borlama süresine bağlı olarak daha da artmaktadır.

Aynı şekilde malzemelerin en önemli mekanik özelliklerinde olan çekme dayanımları da alaşıma ve malzemeye göre değişmekle birlikte ortalama % 20-80 oranında artılar elde edildiğini belirledik.

Bununla birlikte farklı alaşım elementlerinin mekanik özelliklere etkisi örneğin gerek borlanmış gerekse borlanmamış alaşımlarda Mangan konsantrasyonunun artması ile maksimum çekme dayanım değeri artmaktadır. Artan Mangan konsantrasyonu ile borür tabakasının kalınlığı azalmaktadır. Oluşan fazlar ve borür tabakasındaki azalma yüzünden borlanan alaşımlarda maksimum çekme dayanım değeri borlanmamış alaşımlara göre ciddi oranda arttırdık.

Yapılan deneysel çalışmalarda ve literatürde şimdiye kadar Türkiye’de katı ortam borlamasın da bor verici kaynak olarak yurtdışından ithal edilen Ekabor, Tigranit gibi ticari bor tozunun kullanıldığı biliyorduk ve görüyorduk. Bu dışa bağımlılığı ortadan kaldırmak yoksa en azından azaltmak için çalışmalara yöneldik.

Kendi çalışmalarımda tespit ettiğim bu olumsuz durumu ülkemizin lehine çevirmiş bulunmaktayız. Şöyle ki maliyeti fazla olan bu ticari ve ithal edilen Bor kaynağı kullanmak yerine ülke kaynaklarının değerlendirilmesi düşüncesinden yola çıkılarak, bor verici kaynak olarak maliyeti çok daha düşük olan %80 susuz boraks + %20 silisyum tozunun ve benzeri farklı karışımlardan oluşan bor kaynağının kullanılabileceği tespit etmiş durumdayız. Ticari ürünolan Ekabor ve Tigranit bor veri kaynaklardan elde ettiğimiz hemen aynı sonuçları almış bulunmaktayız. Burada sadece küçük bir olumsuz sonuç ise bizim bor tozumuzun parçaya ve numuneye yapışması durumudur. Buda kimyasal çözücüler ve temizleyiciler vasıtasıyla ortadan kaldırılmış bulunmaktayız. Örneğin Borlama işleminden sonra numune yüzeyine macunun yapışması bu yöntemin önemli sakıncasıdır. Bu etkiyi azaltmak için sulu sodyum silikat çözeltisi, organik karakterli çözeltiler ve % 3 polivinil alkol yada % 0.5 metil selüloz içeren sulu çözeltilerde kullanarak bu problemide çözdük. Bu sayede ithalatı kısmen önlemiş oluyoruz.

Borlanmış demir esaslı numunelerin ve deney parçalarının yorulma dayanımını ve davranışını incelediğimizde ve yaptığımız çalışmalarda yaklaşık % 25-50 oranında artışlar elde etmiş bulunmaktayız.

Borlama ile, oksitleyici olmayan sulandırılmış asitlerde ve alkali ortamlarda demir esaslı malzemelerin korozyon-erozyon direncini arttırmış bulunmaktayız. Bu oranda çeliklerden çeliklere değişmekle birlik genellikle 2-50 kat artış elde etmiş bulunmaktayız. Borlama işlemi sayesinde, düşük alaşımlı çeliklerin H2SO4, H3PO4 ve HCl gibi asitlere karşı dayanımını artırmak mümkündür. Borlanmış yüzeyler, yüksek sıcaklıklarda (850°C) orta seviyede oksidasyon direncine karşı dayanıklı hale getirmiş bulunmaktayız. Borür tabakasının ergimiş metal eriyiklerine dayanma direnci son derece yüksek tarafımızca tespit edilmiştir.

Tofaş marka otomobil motoru üzerindeki subap iticileri katı ortamda borlama ısıl işlemine tabi tuturak supap iticilerinin aşınma dayanımlarını yaklaşık % 220 arttırmış olduğumuzuda söyleyebilirim. Bu durumu gerçek motor ve otomobil şartlarıda belirledik. Supap iticisinin yüzeyinde oluşan borür tabakasının sertliğindeki artış ile sürtünme katsayısındaki düşüş aşınma miktarındaki azalmanın sebebi olduğu belirlemiş bulunmaktayız. Borlama işlemi supap iticilerininin mekanik ve metalurjik özelliklerini geliştirdiği ve performanslarını arttırdığını göstermiş bulunmaktayız.

Bir başka çalışmamızda, Murat 131 marka otomobilde kullanılan geri vites dişlisine katı ortamda borlama ısıl işlemi uyguladık. Borlama işlemi uygulanmış ve uygulanmamış dişliler ayrı ayrı olarak gerçek çalışma şartlarında aşınma deneylerine tabi tutulmuşlardır. Dişliler aşınma özellikleri bakımından deneysel olarak karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar Aşınma deneyinde 62 saat çalışma sonucunda borlanmamış dişli borlanmış dişliye göre yaklaşık olarak 25 kat daha fazla aşınmıştır. Bu sonuç literatürde görülen sonuçların üstünde bir sonuçtur ve bizim için gurur verici olmuştur.

Bir başka çalışmamızda borlanmış içten yanmalı motor vites dişlisinin korozyon dayanımı incelenmiş olup mükemmel bir sonuç elde edilmiştir, yaklaşık 50 katlık korozyon direnci elde edilmiştir.

Bir başka çalışmamızda bor elementinin iyi bir radyasyon soğurucu özelliğine sahip olduğu ve bu özelliğinden dolayı birçok değişik alanda kullanılabilirliğinin araştırılmasını yapmak bizim için çok önemlidir. Bu çalışmada bor ve bor kaplı bazı çelik malzemelerin radyasyon soğurma özellikleri incelenmiş ve borlanmış çelik malzemelerin radyasyon soğurma kabiliyetlerinin yüzde % 100 e yakın arttığı belirlemiş durumdayız. Buradan çok açık olarak görüldüğü gibi borun malzemeleri zırhlanması sonucu radyasyon soğurma özellikleri artmakta olup bu da bor için yeni ve önemli bir kullanım alanı sağlamış bulunmaktayız.

Buraya kadar bizlerin yapmış olduğu bilimsel ve teknolojik çalışmalarda sadece birkaçını vermiş bulunduk eminim ki buna benzer çok sayıda endüstriyel uygulamaya hemen aktarılabilecek çok sayıda çalışmanın olduğunu biliyorum. Bu çalışmalar gelişmekte olan ülkemizin kalkınmasına teknolojik ürün üretmesine ve çok yüksek katma değere dönüşmesi en büyük isteğim ve arzumdur. Politikacılarımıza ve işadamlarımıza çok büyük sorumluluk ve iş düştüğünü açıkça söylemeliyim.

Yeri gelmişken şimdide ülkemizin Bor konusunda neler yapması konusunda önerilerimi sıralamak istiyorum.

Bor’u kaplama ve sertleştirme işlemlerinde daha etkin ve daha çok kullanımını sağlamak için akademik çalışmaların endüstriyel uygulamalara yönlendirilerek desteklenmelidir. Birçok uygulamada iyi sonuçlar verdiği belirlenen borlama konusunda çok sayıda çalışan ve yayın olmasına rağmen Türkiye endüstrisinde yaygın bir şekilde sanayiye uygulanmamaktadır. Bu çelişki biran önce giderilmelidir. Tıp’da kanser tedavisinde ve ilaç üretiminde bor ve bileşiklerini kullanmak, nükleer tıp ve farmakoloji anabilim dalıyla ortaklaşa çalışmalar yürütülmelidir.

Günümüzde metalik malzemelerin özellikle yüzey modifikasyonlarının yapıldığı ileri teknoloji gerektiren uygulamalar yaygınlaştırılmalıdır ve teşvik edilmelidir.

Bor ile yüzey kaplama ve sertleştirme işleminin diğer yüzey kaplama ve sertleştirme yöntemlerinden üstünlüğü malzeme yüzeyinde oluşan borür tabakasının çok sert, aşınmaya dayanıklı, yüksek ısınma direnci, alt yapıya (anayapıya) iyi tutunma, yüksek sıcaklıklarda sertliğini koruma, minumum soğuk kaynak eğilimine sahip olma, demirli malzemelerinkine yakın ısıl genleşme katsayısına sahip olma, sürtünme katsayısının ise çok düşük olmasının yanı sıra asit ve bazların oluşturdukları korozyon ortamlarına dayanım ve yüksek sıcaklık oksidasyonuna dirençli olması gibi özelliklerini yukarıda bizzat deneyip test ettiğimiz çalışmalar akademik ve iş dünyasında en öncelikli alan olarak algılanıp kararlar alınmalıdır ve hemen uygulamaya konulmalıdır.

Borlarımız hiçbir durumda özelleştirilmemelidir. Eti maden işletmemizin modernizasyon ve stratejik uç ürün üretme özellikleri daha çok desteklenip geliştirilmelidir.

Bor konusunda Türkiye de ve dünyada çalışanlar mutlaka bir araya getirilip ortak sinerji oluşturulmalıdır ülkemiz için en yararlı faaliyetin bu olacağı kanaatindeyim.

Rafine bor ürün ihracatı durdurulmasa bile azaltılmalı zamanla tamamen durdurulmalıdır. Çünkü Türkiye’nin yıllık bor ihracatı yaklaşık 850 milyon dolardır. Bu oran için stratejik Bor’umuz elden çıkarmaya değmez. Yakın tarihte kurulan “Bor Araştırma Enstitüsü” nün önemi, tanıtımı, uygulaması, ağırlığı maalesef klasik kamu iktisadi teşekkülü olmaktan çok fazla ileriye gidememiştir. Biran önce bu olumsuzlukların giderilmesine çalışılmalıdır.

Biran önce Bor Teknoloji Geliştirme Bölgesi (Eskişehir, Kütahya, Balıkesir ve Bursa’yı)’ini içine alan yatırım planı yapılmalıdır. Bu bölgede Bor ile ilgili çalışma yapacaklara ilave teşvikler verilmelidir. Fakat bu teşvikler tamamen çok yüksek katma değer üretecek ürün ve çalışma yapabilecek kişi ve kuruluşlara verilmelidir.

Eti holding, BOREN, TÜBİTAK, Genelkurmay, Milli Savunma Bakanlığı ve Üniversiteler ortak akıl çalışmaları yapmalıdır.

Bor konusu bir köşe yazısında anlatılamayacak kadar geniş bir konu olduğu için şimdiye kadar anlattıklarımız, söylediklerimiz, yazdıklarımız, yaptıklarımız ve önerdiklerimiz Nasrettin hoca misali göle maya çalmaktı. Tutar mı öyle inanıyorum ki tutacak!...

Türkiye’nin madenlerin işletilmesi ve kullanımına ilişkin bilimsel ve teknolojik çalışmaları, özellikle üniversiteler ve ilgili kurumlarda koordineli şekilde sürdürülmektedir. Bu bağlamda TUBİTAK öncü ve yönlendirici kurum olarak yüklendiği misyonu başarıyla yerine getirmekte…

Türkiye’nin stratejik madenler kapsamındaki Bor ile ilgili laboratuvar, atölye ve gerçek endüstriyel çalışmalardan elde edilen sonuçlara dikkatinizi çekmek isterim. Kendi çalışmalarımdan bir örnek vermek istiyorum. termokimyasal işlemler ile elde edilen çalışmalarda bir metalik malzemeyi (genellikle demir bazlı) aşınmaya karşı 2 kat dirençli hale getirdik. Bunun yanı sıra Borür tabakasının sürtünme katsayısı teonunkin yakın bir sürtünme katsayısı elde edilmektedir. Bor kaplama sonrasında çok yüksek olan sürtünme katsayısı (0,65seviyesinden), 0,05 seviyelerine indiren, yüzeyde bor oksidin oluşturulması ve havanın nemi ile de bunun borik aside dönüşmesi sayesinde kendinden yağlamalı kaplama üretimi gerçekleştirerek aşınmayı çok düşük seviyelere indirmek mümkün olduğunu gördük.

Sertlik artışı açısından bakıldığında ana malzemeye göre başka bir ifadeyle taban malzemeye göre yüzey iyileştirme ile çalışılan çelikler üzerinde yaklaşık 9-10 katlık bir sertlik artışı meydana getirmiş bulunmaktayız. Bu oran borlama süresine bağlı olarak daha da artmaktadır. Aynı şekilde malzemelerin en önemli mekanik özelliklerinde olan çekme dayanımları da alaşıma ve malzemeye göre değişmekle birlikte ortalama % 20-80 oranında artılar elde edildiğini belirledik. Bununla birlikte farklı alaşım elementlerinin mekanik özelliklere etkisi örneğin gerek borlanmış gerekse borlanmamış alaşımlarda Mangan konsantrasyonunun artması ile maksimum çekme dayanım değeri artmaktadır. Artan Mangan konsantrasyonu ile borür tabakasının kalınlığı azalmaktadır. Oluşan fazlar ve borür tabakasındaki azalma yüzünden borlanan alaşımlarda maksimum çekme dayanım değeri borlanmamış alaşımlara göre ciddi oranda arttırdık.

Yapılan deneysel çalışmalarda ve literatürde şimdiye kadar Türkiye’de katı ortam borlamasın da bor verici kaynak olarak yurtdışından ithal edilen Ekabor, Tigranit gibi ticari bor tozunun kullanıldığı biliyorduk ve görüyorduk. Bu dışa bağımlılığı ortadan kaldırmak yoksa en azından azaltmak için çalışmalara yöneldik. Kendi çalışmalarımda tespit ettiğim bu olumsuz durumu ülkemizin lehine çevirmiş bulunmaktayız. Şöyle ki maliyeti fazla olan bu ticari ve ithal edilen Bor kaynağı kullanmak yerine ülke kaynaklarının değerlendirilmesi düşüncesinden yola çıkılarak, bor verici kaynak olarak maliyeti çok daha düşük olan %80 susuz boraks + %20 silisyum tozunun ve benzeri farklı karışımlardan oluşan bor kaynağının kullanılabileceği tespit etmiş durumdayız. Ticari ürün olan Ekabor ve Tigranit bor veri kaynaklardan elde ettiğimiz hemen aynı sonuçları almış bulunmaktayız. Burada sadece küçük bir olumsuz sonuç ise bizim bor tozumuzun parçaya ve numuneye yapışması durumudur. Buda kimyasal çözücüler ve temizleyiciler vasıtasıyla ortadan kaldırılmış bulunmaktayız. Örneğin Borlama işleminden sonra numune yüzeyine macunun yapışması bu yöntemin önemli sakıncasıdır. Bu etkiyi azaltmak için sulu sodyum silikat çözeltisi, organik karakterli çözeltiler ve % 3 polivinil alkol yada % 0.5 metil selüloz içeren sulu çözeltilerde kullanarak bu problemide çözdük. Bu sayede ithalatı kısmen önlemiş oluyoruz.

Borlanmış demir esaslı numunelerin ve deney parçalarının yorulma dayanımını ve davranışını incelediğimizde ve yaptığımız çalışmalarda yaklaşık % 25-50 oranında artışlar elde etmiş bulunmaktayız. Borlama ile, oksitleyici olmayan sulandırılmış asitlerde ve alkali ortamlarda demir esaslı malzemelerin korozyon-erozyon direncini arttırmış bulunmaktayız. Bu oranda çeliklerden çeliklere değişmekle birlik genellikle 2-50 kat artış elde etmiş bulunmaktayız. Borlama işlemi sayesinde, düşük alaşımlı çeliklerin H2SO4, H3PO4 ve HCl gibi asitlere karşı dayanımını artırmak mümkündür. Borlanmış yüzeyler, yüksek sıcaklıklarda (850°C) orta seviyede Borlanmış demir esaslı numunelerin ve deney parçalarının yorulma dayanımını ve davranışını incelediğimizde ve yaptığımız çalışmalarda yaklaşık % 25-50 oranında artışlar elde etmiş bulunmaktayız.

Borlama ile, oksitleyici olmayan sulandırılmış asitlerde ve alkali ortamlarda demir esaslı malzemelerin korozyon-erozyon direncini arttırmış bulunmaktayız. Bu oranda çeliklerden çeliklere değişmekle birlik genellikle 2-50 kat artış elde etmiş bulunmaktayız. Borlama işlemi sayesinde, düşük alaşımlı çeliklerin H2SO4, H3PO4 ve HCl gibi asitlere karşı dayanımını artırmak mümkündür. Borlanmış yüzeyler, yüksek sıcaklıklarda (850°C) orta seviyede çelişki biran önce giderilmelidir. Tıp’da kanser tedavisinde ve ilaç üretiminde bor ve bileşiklerini kullanmak, nükleer tıp ve farmakoloji anabilim dalıyla ortaklaşa çalışmalar yürütülmelidir.

Günümüzde metalik malzemelerin özellikle yüzey modikasyonlarını yapıldığı ileri teknoloji gerektiren uygulamalar yaygınlaştırılmalıdır ve teşvik edilmelidir. Bor ile yüzey kaplama ve sertleştirme işleminin diğer yüzey kaplama ve sertleştirme yöntemlerinden üstünlüğü malzeme yüzeyinde oluşan borür tabakasının çok sert, aşınmaya dayanıklı, yüksek ısınma direnci, alt yapıya (anayapıya) iyi tutunma, yüksek sıcaklıklarda sertliğini koruma, minumum soğuk kaynak eğilimine sahip olma, demirli malzemelerinkine yakın ısıl genleşme katsayısına sahip olma, sürtünme katsayısının ise çok düşük olmasının yanı sıra asit ve bazların oluşturdukları korozyon ortamlarına dayanım ve yüksek sıcaklık oksidasyonuna dirençli olması gibi özelliklerini yukarıda bizzat deneyip test ettiğimiz çalışmalar akademik ve iş dünyasında en öncelikli alan olarak algılanıp kararlar alınmalıdır ve hemen uygulamaya konulmalıdır. Borlarımız hiçbir durumda özelleştirilmemelidir. Eti maden işletmemizin modernizasyon ve stratejik uç ürün üretme özellikleri daha çok desteklenip geliştirilmelidir. Bor konusunda Türkiye de ve dünyada çalışanlar mutlaka bir araya getirilip ortak sinerji oluşturulmalıdır ülkemiz için en yararlı faaliyetin bu olacağı kanaatindeyim.

Ran bor ürün ihracatı durdurulmasa bile azaltılmalı zamanla tamamen durdurulmalıdır. Çünkü Türkiye’nin yıllık bor ihracatı yaklaşık 850 milyon dolardır. Bu oran için stratejik Bor’umuz elden çıkarmaya değmez. Yakın tarihte kurulan “Bor Araştırma Enstitüsü” nün önemi, tanıtımı, uygulaması, ağırlığı maalesef klasik kamu iktisadi teşekkülü olmaktan çok fazla ileriye gidememiştir. Biran önce bu olumsuzlukların giderilmesine çalışılmalıdır. Biran önce Bor Teknoloji Geliştirme Bölgesi (Eskişehir, Kütahya, Balıkesir ve Bursa’yı)’ini içine alan yatırım planı yapılmalıdır. Bu bölgede Bor ile ilgili çalışma yapacaklara ilave teşvikler verilmelidir. Fakat bu teşvikler tamamen çok yüksek katma değer üretecek ürün ve çalışma yapabilecek kişi ve kuruluşlara verilmelidir.

Eti holding, BOREN, TÜBİTAK, Genelkurmay, Milli Savunma Bakanlığı ve Üniversiteler ortak akıl çalışmaları yapmalıdır. Bor konusu bir köşe yazısında anlatılamayacak kadar geniş bir konu olduğu için şimdiye kadar anlattıklarımız, söylediklerimiz, yazdıklarımız, yaptıklarımız ve önerdiklerimiz Nasrettin hoca misali göle maya çalmaktı. Tutar mı öyle inanıyorum ki tutacak!…

Uzun yıllar mesleki ve teknik eğitim kurumları ve üniversitede işçi sağlığı ve iş güvenliği derslerini hem teorik hem de uygulamalı olarak verdik. Bu derslerde anlattıklarımızı, yaşadıklarımızı, gördüklerimizi ve tespit ettiklerimizi sizlerle paylaşmak istiyorum.

Çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığının işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitim uzmanı, iş yeri hekimi eğitim uzmanlığı ile işçi sağlığı ve işçi güvenliği uzmanı olarak görevler yapmaktayız. Bu çerçevede Türkiye’de çalışma hayatı iş kazaları ve 6331 sayılı kanun hakkında ki durum tespiti, görüş, öneri, eleştiri ve tavsiyelerimi dile getirmek istiyorum.

Ülkemizde her gün yazılı ve görsel medyada ve yaşadığımız yerlerde en sık duyduğumuz, şahit olduğumuz olayların ve haberlerin başında iş kazalarının sebep olduğu ölüm ve yaralanmaları hepimiz biliyoruz ve duyuyoruz. Türkiye’de her gün 5’e yakın insanımızın iş kazalarından dolayı kaybediyoruz. Oysa ülkemiz bir günde ortalama olarak baktığımızda hiçbir savaşta ve doğal afetlerde bile bu kadar can kaybı yaşamamaktadır.

Türkiye‘nin hali hazırdaki en büyük sorunlarından bir tanesi çalışma hayatındaki can ve mal kayıplarıdır. Türkiye, Elsalvador ve Cezayir’den sonra iş kazalarında dünya üçüncüsü ve Avrupa birincisi olduğunu ifade ettiğimizde problemin büyüklüğü kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Hızla gelişen ve ilerleyen Türkiye sanki iş kazalarında üçüncü dünya ülkesi konumun da yer alması hepimizi derinden üzmektedir.

Türkiye yılda 1500’e yakın insanını iş kazalarında kaybetmektedir. Türkiye’de bir yılda yaklaşık 8000’e yakın iş gücü kaybı meydana gelmektedir. Yine Türkiye’de iş kazalarında yılda yaklaşık 9 milyar TL’lik ekonomik kayıp meydana gelmektedir. Aynı şekilde Türkiye‘de yılda her yüz iş gücünden on dördünü can kaybı, tam iş görememezlik, yarı iş görememezlik ve meslek hastalıklarına maruz kalmaktadırlar ve iş gücü kaybı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçlarda göstermektedir ki Türkiye’nin çalışma hayatının ne kadar sorunlu, maddi ve manevi probleme maruz kaldığı ortadadır. En azından iş gücü kaybının her yüz iş gücünden üçe dörde indirmek 2023 Türkiye vizyonuna ve misyonuna uygun olacaktır. 61. ve 62. Türkiye cumhuriyeti hükümetleri Türkiye’deki çalışma hayatındaki olumsuzlukların ve iş kazalarının azaltılması ve mümkün olan en az seviyeye indirmesi için 30 Haziran 2012 tarihinde Türkiye’nin son 30 yılında çıkarılan en önemli kanunlarından biri olan 6331 sayılı işçi sağlığı ve iş güvenliği kanunu çıkarmıştır. Bununla da yetinmeyip 2014’ün sonlarında çıkarılan torba kanunla çalışma hayatında ki ve iş kazalarındaki sorunları gidermek için 6331 sayılı kanunun eksikliklerini giderecek düzenlemeler yapmıştır. Bu konuda yoğun bir çalışma başlatmışlardır. Örneğin bu sorunu hükümet programının en öncelikli konuları içine alarak sorunu çözmeye çalışmaktadırlar. Aynı şekilde sorunu devletimizin bütün kurumlarını harekete geçirmek için eşgüdüm halinde çalışmaktadırlar. Yani iş kazaları sorunu devlet sorunu olarak görmüştür. Bu gelişme Türkiye ‘ deki çalışma hayatı açısından çok sevindirircidir.

6331 sayılı kanunun yürürlülüğe girmesiyle birlikte çalışma hayatındaki herkesi olumlu yönde etkilemiştir. Çalışma hayatının akışı içerisinde sorunlar net bir şekilde ortaya çıkmıştır. Özellikle çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli olarak iş yerleri üçe ayrılmıştır. Bu iş yerlerinde tehlike sınıflarına ve çalışan sayısına bağlı olarak işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi, iş yeri hemşiresi çalışması zorunluluğu getirilmiştir. Bu zorunluluk sayesinde iş yerlerinde eğitim, denetim ve kontrol mekanizması oluşturulmuştur. Bu durum bile çalışma hayatında güvenli çalışma kültürünün oluşmasına büyük katkı sağlamıştır.

Kanun yürürlülüğe girdiğinden bugüne kadar tam iki buçuk yıl geçmiştir. Bu süre zarfında ülkemizin yedi bölgesi, 81 vilayetinde işçi sağlığı ve iş güvenliliği uzmanlığı ile iş yeri hekimi olmak ve sertifika (belge) almak için 300.000 insanımız (bilim uzmanı, lisans mezunu, temel bilimci, teknik öğretmen, mühendisler ve doktorlar gibi meslek grupları) eğitime tabi tutulmuşlardır. Bu kadar insanımızın bile çalışma hayatına katkı verdiği düşünüldüğünde 6331 sayılı kanunun çalışma hayatı açısından bir devrim olduğunu söylemek sanırım abartı olmaz.

Çalışma hayatının temel unsurunu oluşturan işçi (çalışan), işveren (çalıştıran) ve devlet arasındaki etkileşim, iletişim, eşgüdüm ve faaliyetler şimdiye kadar olmadığı kadar sıklıkla gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Bu yöndeki olumlu gelişmeler her gün artmaktadır. Kanunun uygulamasında ortaya çıkan eksiklikler torba kanunda giderilmeye çalışılmıştır. Yine eksiklikler yönetmelik ve yönergelerle giderilmeye çalışılmaktadır. Bir sonraki yazımızda Türkiye’deki çalışma hayatı ve iş kazaları ile 6331 sayılı kanun hakkındaki görüş ve önerilerimiz yazacağımı ifade ederek şimdilik sözlerimi tamamlıyorum.

Çalışma hayatı ve işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili 6331 sayılı kanun hakkındaki bir durum değerlendirilmesi yapmıştık. Bu konu ile ilgili ikinci yazımızda çalışma hayatında güvenli ve iş kazalarının azaltılması için neler yapılabileceği ile ilgili değerlendirmeler yapacağım.

Atalarımız ne kadar güzel söylemişler “İnsanı yaşat ki Devlet yaşasın” hayattaki hiçbir başarı insandan ve insan sağlığından daha önemli değildir. Çalışanların ruh, beden ve akıl sağlıklarını korumak başta işveren ve devletin sorumluluğundadır. Aynı zamanda bu hem anayasamızın hem de uluslar arası insan hakları kanunun gereğidir.

Çalışma hayatındaki herkes öncelikle kendilerinin ruh, beden ve akıl sağlıklarını korumakla sorumlu ve görevlidir. Sonra sırası ile yanındakilerin, sonrada çevresindekilerin ve en sonra da tüm çalışanların ruh, beden ve akıl sağlıklarını korumakla sorumlu ve görevlidirler. Merkezden çevreye doğru önce kişisel güvenlik tedbirlerini, sonra makine ve cihaz güvenlik tedbirlerini, en sonda ortam güvenlik tedbirleri alındığında kaza ve yaralanmaların hemen hemen tamamen ortadan kalktığını göreceksinizdir. Burada çalışanları önce eğit sonra öğret sonrada denetle ve kontrol et stratejisini uygulamalıyız.

Tecrübeler ve istatistikler göstermiştir ki kazaları ve yaralanmaları önlemek ve/veya korumak daima tedavi etmek ve onarmak daha kolay, basit ve ucuzdur. Aksi takdirde ister işveren isterse de devlet olsun kazaları ya önleyeceğiz ya da tazmin edeceğiz. Çalışma hayatındaki herkes bilir ki kazaların % 98 önlenebilirdir. Bu kazaların % 88 insan kaynaklıdır dolayısıyla insanı eğitirsen kazaları önleyebilirsiniz. Kazaların % 10’u da çalışma ortamındaki cihaz, makine ve ekipman ile ortamın fiziki şartlarından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla işyerlerinde güvenli çalışma kültürü oluşturursanız bu sorunda kendiliğinden çözülmüş olur. Türkiye mevcut hali ile iş kazalarının sebep olduğu maddi ve manevi kayıpları devletimizin tüm çalışmalarına ve 6331 sayılı kanuna rağmen çok azaltamaz. Şimdi bunun gerekçelerini ve önerilerimi sıralamak istiyorum.

İşçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanlığı ve iş yeri hekimliği uzmanlığı adı üstünde bir bilim ve meslek uzmanlığı bilgi ve becerisi gerektirmektedir. Nasıl ki bir makine mühendisi olmak için lise eğitiminden sonra en az 4 yıllık bir lisans eğitimi gerektiriyorsa işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanlığı da başlı başına liseden sonra 4 yıllık bir eğitim-öğretimi kapsayacak şekilde hem teorik hemde uygulamalı dersleri içerecek şekilde düzenlenmelidir. Bu düzenlemeler Teknoloji fakülteleri ya/yada Mühendislik fakülteleri için çok uygundur. İşçi sağlığı ve iş güvenliği mühendisliği bölümü mezunu şeklinde olmalıdır. Dünyadaki ve Avrupa’daki uygulamalarına baktığımızda durum aynen ifade ettiğimiz gibidir. Aynı şekilde işyeri hekimliği de temel tıp eğitimini tamamlayıp bir yıllık ilk yardım, acil durum, meslek hastalıkları konusunda ilave uzmanlık eğitimi almaları sağlandıktan sonra işyeri hekimi olarak çalıştırılmaları sağlanmalıdır. Neden bunları söylüyoruz mevcut halde uygulanan durum işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi olmak 48 dersten oluşan 96 saatlik süreyi kapsayan bir örgün ve uzaktan eğitimle gerçekleştirilen bir seminer yada kurstan geçtikten sonra Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının açtığı sınavı geçtiğinizde bir aday hangi meslekten olursa olsun hemen hemen tam yetkili olarak çalışma hayatındaki her türlü iş yerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı ve/veya iş yeri hekimi olmak ya kısmi zamanlı yada tam zamanlı olarak görev yapabilmektedir. Oysa işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi kursların ders içeriklerine bakıldığında derinlemesine bilgi gerektirmektedir. Örneğin, temel bilimlerden (fizik, kimya, matematik), mühendislik bilimlerine (yer ve ziraat bilimlerine, kimya ve metalürji bilimlerine, makine ve elektrik bilimlerine, maden ve inşaat bilimlerine kadar) tıp ve sağlık bilimlerine (tıbbi ve biyoloji bilimlerine kadar) sosyoloji ve hukuk bilimlerine, iktisadi ve idari bililere kadar geniş bir müfredatı hangi pedagojik yöntemle bu uzmanlık eğitim ve öğretimi gerçekleştirilebileceğini çok tartışmalı olduğu kanısındayım. Aksini bilen varsa yıllarını vermiş bir uzman olarak bende öğrenmek istiyorum.

Açıkça görülmektedir ki işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi belgesi şuanda uygulandığı haliyle verilemeyecek kadar önemli ve hayati bir konudur. Yine mevcut uygulamada görmekteyiz ki işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanlığı belge sahibi bir biyolog bir maden sahasını denetlemeye tam yetkilidir. Oysa sadece 96 saatlik örgün ve uzaktan almış olduğu bir eğitimle maden ve madenciliği ne kadar bilebilir. Belki de ömründe maden ve maden sahasını hiç görmemiş bir iş güvenliği uzmanının düşeceği komik durumu yada yapacağı cinayet gibi kararların geri dönüşü olmayan ilave kazalara, maddi ve manevi kayıplara neden olma ihtimali çok yüksektir.

Kanundaki bir başka sıkıntıda işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi işyerlerinde ister yarı zamanlı isterse de tam zamanlı çalışırsa çalışsın işverenle başka bir ifadeyle patronla anlaşarak görev yapmak zorunda kalmaktadır. Hangi uzman patronunu eleştirebilir, şikâyet edebilir, nasıl denetleyebilir. Uzmanlar doğrudan işyerlerinin bağımlı bir çalışanı pozisyonundan çıkarılmalıdır. Aynı işyerinde devlet müfettişi formatında maaş ve özlük haklarını devletten alması sağlanırsa ancak o zaman görevini rahatlıkla yapabilir. Şöyle bir soru akla gelebilir pekâlâ devlet bu kadar uzmanı nasıl sözleşmeli çalıştırabilir ilave bütçeyi nereden bulacak sorunun cevabı ise kolay ve açıktır. Örneğin iş yeri çok tehlikeli, tehlikeli yada az tehlikeli olmasına göre işverenden ilave vergi alarak ve kısmen de ilave devlet bütçesinden katkı sağlayarak bu sorunu da kolaylıkla çözebilir.

Mevcut durumda en azından meslek gruplandırılması yapılıp her işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekiminin uzmanlık sahasına uygun yerlerde görev yapması sağlanmalıdır.

Türkiye işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi eğitimi konusunu ülkenin paydaşları ile birlikte master planı oluşturup acilen ele almalıdır. Uygulamaya koymalıdır. Bunun içinde özellikle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, İş Adamları Dernekleri, İşçi Sendikaları, Yükseköğretim Kurulu ve Üniversiteler eşgüdüm halinde çalışmalıdır.

Hak verirsiniz ki ülkemizin çalışma hayatı ve işçi sağlığı ve iş güvenliği gibi çok önemli hayati bir konusunu iki köşe yazısında tamamen açıklamak zordur. Çalışma hayatını bütün boyutları ile ele almanın ne kadar zor olduğunu bildiğimi ifade ediyorum. Her olumsuzluğa rağmen ülkemizin güvenli ve sağlıklı bir çalışmaya hayatına kavuşacaktır. Hep birlikte destek olursak başarabileceğimize inancım tamdır.

Türkiye’nin gündeminden hiçbir zaman düşmeyen eğitim sistemimiz hakkında bir değerlendirme yapacağım. Ülkemizde toplam nüfusun yaklaşık yarısı örgün ve yaygın eğitimin içerisinde bir fiil yer aldığını hepimiz biliyoruz. Bu durum ülkemiz için hem bir zenginlik hem de geleceğin inşası açısından çok önemli bir güçtür.

Türk eğitim sistemimiz, Cumhuriyet’ten günümüze kadar üzerinde en fazla oynanan bir sosyal, kültürel ve siyasal alan olmuştur. Oysa eğitim öğretim sistemi bir ideolojik alana sığdırılamayacak kadar geniş ve kutsal bir alandır.

Türkiye’de beş yıllık kalkınma planlarının hepsinde, bütün hükümet programlarında ve tüm milli eğitim şuralarında Türk eğitim sisteminin sorunları ve çözüm önerileri çok iyi bir şekilde dile getirilir. Ama uygulamaya koydukları icraatları ise genellikle devletle milletin çatışmasına sebep olmaktadır. “Etle tırnak ayrılır mı?” Oysa her zaman söyleriz devlet millet için vardır. Milli eğitim programları milletin tarihinden, dilinden, dininden, gelenek ve göreneklerinden uzak olmuştur. İthal, kopya, suni ve ideolojik programlar bu milletin mayasına hiçbir zaman uymamıştır. Hemen hemen her gelen hükümetler bu baskı ya da eziklik duygusundan kendisini kurtaramamıştır. Oysa hayatta bir gerçek vardır. “Hiç taklit eden, taklit edileni geçebilir mi?” Kopya asıl olabilir mi? Gerçekle hayal bir olur mu?

Bilimsel ve tarihi gerçekler göstermiştir ki yeryüzünün her bölgenin insanının ruh, beden ve zihin özellikleri farklılık arz eder. Tıbbı açıdan da bakıldığında bu söylediğimiz her bölgenin insanının genetik yapısının insanın yaşadığı coğrafya ile sosyo-kültürel yapısı ile inanç ve kültür havzası ile organik ve dorudan bir ilişkisi olduğu artık çok açık bir şekilde bilinen bir gerçekliktir. “Her şey aslına rücu eder.” “Kökü mazide atiyiz.”

Eğitim öğretim sistemimizin bütün sıkıntılarını ve çözüm yollarını bir yazıda özetlemek bile mümkün değildir. Bu yazımızda eğitim sorunlarımızdan bir tanesi olan eğitimdeki ölçme ve değerlendirmeyi

kısmen vurgulayacağım. Maalesef ülkemizde ölçme ve değerlendirme sistemi “öğrenci başarısını değil öğrencinin başarısızlığını ölçüyor.” Daha ölçmeye başlarken bile negatif düşünceyle yola çıkılıyor. Psikolojide bir işe olumsuz başlarsanız ya da olumsuz düşünürseniz o iş negatif olur.

Öğrencilerin insanların on iki tür zekâ kapasitesine sahip olduğu bilinen bir durumdur. Siz bir insanda bu on iki zekâdan hangisine sahip olduğunu önceden tespit etmezseniz yapacağınız her türlü ölçme ve kontrol ile değerlendirme işlemi baştan yanlış olur. Şu anda ülkemizde okul öncesinden yükseköğretime kadar eğitim öğretim sistemindeki bütün öğrencileri sınıf ortamında herkesi aynı tür zekâ kapasitesine sahipmiş gibi sınav yapıyoruz. Sonrada onları ölçmüş, kontrol etmiş ve değerlendirmiş oluyoruz öyle mi. Burada ne kadar bilimsel gerçeklerden uzaklaştığımız çok açıkça görülüyor. “Bu yapılan sınavlarda kim iddia edebilir ki, çok yüksek not olan öğrenci süper, zayıf not alan öğrenci başarısız diye…” başka bir ifade ile “elmalarla armutlar yarıştırılıp hangisi daha iyidir denebilir mi.”. Yine üzülerek ifade edeyim ki ülkemizde ki eğitim ve öğretim sistemindeki, ölçme, kontrol ve değerlendirmeyi böyle çelişkili bilimsel gerçeklere aykırı bir sistem üzerine oturtuyoruz ve ona göre uyguluyoruz. Oysa okul öncesinden başlamak üzere eğitim sistemimize dâhil edeceğimiz her insanımızın önce hangi tür zekâ türüne ve kapasitesine sahip olduğunu tıbbi ve pedagojik olarak tespit ettikten sonra ölçme, kontrol ve değerlendirme yapmalıyız. Ülkemiz gibi hızla kalkınan, büyüyen ve çoğalan insanımızı hem nicel hem de nitel özelliklerini eğitim öğretim sistemimizle güce dönüştürebiliriz.

Ölçme ve değerlendirmeyi bilimsel anlamda tanımlayacak olursak; ÖLÇME: Objelerin nesnelerin niteliklerini gözleyip gözlem sonuçlarını sayılarla ya da sembollerle ifade etmek biçiminde tanımlayabiliriz. Ölçme türü olarak, Sınıflama-Sıralama-Eşit Aralıklı ve Eşit Oranlı ölçeklerden hangisinin kullanılması gerektiğini bilip ona göre ölçme işlemini yapabilmelidir öğretmenlerimiz. Burada hedef öğrencinin objektif verilerle bilgi, beceri ve yeteneklerini tespit etmektir. Öğretmenlerimiz Ölçme, değerlendirme ve İstatistiğin temellerini bilmelidir. Yani bir öğretmen bu üç özelliği çok iyi öğrenebilmelidir ve öğrencilerine uygulamalıdır.

DEĞERLENDİRME: Ölçme sonuçlarının bir ölçütle karşılaştırıp ölçülerek nitelik hakkında yorumlama ve karar verme sürecidir. Burada amaç ise öğrencinin temel bir alana yönlendirilmesini sağlamaktır.

Başarının öğrenmeye bağlı olarak gelişimi ya da öğrenme aşamaları; Bilgi - Beceri - Yetenek (Yetkinlik) şeklinde öğrenme gerçekleşir. Buda öğrencinin doğru yönlendirilmesi ile ilgilidir. Değerlendirme sonucundan beklenen öğrenciye eleştirel düşünme, araştırma yapabilme, problem çözme ve üst düzey davranışlar gösterebilmesi beklenir ve istenir.

Başka bir ifade ile öğrenme aşamaları; Bilgi düzeyinde, Kavrama düzeyinde, Uygulama düzeyinde, Analiz düzeyinde, Sentez düzeyinde ve Değerlendirme düzeyinde gerçekleşir.

Bu öğrenme aşamalarını milli eğitim sistemindeki okul süreçleri içerisinde inceleyecek olursak, okul öncesi eğitimde sadece bilgi düzeyinde öğrenme gerçekleştirmek için çaba sarf etmeliyiz. İlkokulda, bilgi ve kavrama düzeyinde öğrenme gerçekleştirmeliyiz. Ortaokulda bilgi, kavrama ve uygulama düzeyinde öğrenmeyi gerçekleştirecek şekilde öğretim plan ve programları yapmalıyız. Lisede bilgi, kavrama, uygulama ve analiz düzeyinde öğrenmeyi sağlayacak müfredatlar oluşturmalıyız. Yükseköğretimde ise bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme düzeyinde öğrenmeyi gerçekleştirecek ders içerik ve programlarını uygulamalıyız.

Ölçme ve değerlendirmede sınav süresi, sınav türü ve sayısı ile soru sayısı çok önemlidir. Burada; zorluk ve kolaylık ya da zayıflık, orta ve iyi öğrenciler açısından soruların derecesi ne olacaktır sorusunun cevabı açıkça belli olmalıdır.

Tecrübeyle defalarca gözlemlemişimdir ki, soru sayısı arttıkça sınavlarımızın geçerlilik ve güvenirlilik artmıştır. Yine sorular, basitten karmaşığa göre olmalıdır. Aynı şekilde sorduğumuz sorular, analitik düşünmeyi sağlatmalıdır.

Genel olarak çağın getirdiği teknolojik ve bilimsel gelişmelerin neticesinde eğitim öğretimde de sürekli gelişen ve değişen problemlerle karşı karşıya kalmaktayız. Örneğin aşağıdaki soruları kendimize sorduğumuzda neler yapılabilir? Soruları acilen Türk milli eğitimi sistemindeki tüm ilgili ve uzman kişilerce tartışılmalı ve çözüm yolları bulunmalıdır.

Uzaktan Eğitime Nasıl Bakıyorsunuz?

Engellilerin Eğitim Öğretim problemlerini daha iyi nasıl çözebiliriz? Örgün eğitimde bilgisayar ve cep telefonu açısında yeniden nasıl yapılandırılır?

Yeni nesili, eğitim ve öğretimde tanımlanacak amaçlara nasıl ulaştıracağız?

Pedagojinin temeli olan beş duyu organı nasıl ve nerede uygulayacağız? İnsanlığın değerlerini ve vicdanını nasıl gerçekleştireceğiz? Çağın en büyük problemlerinden biri olan ve her geçen gün artan psikolojik ve ruhsal problemlerinin hızla artmasını eğitim öğretim ile nasıl çözebiliriz? Bu soruları daha da arttırabiliriz.

Türkiye’nin Eğitim ve Öğretim sorunları çağa ve zamana hükmedecek nesli yetiştirmeliyiz. Nesne değil özne olan vatandaşlar yetiştirmeliyiz. Eğitimde bardağın dolu ve boş yerini doğru görür bir durum tespiti yapmalıyız.

Eğitim ve Öğretim programlarında geçerliliği ve güvenirliliği arttırmalıyız. Milli Eğitimde kurum ve kurumsallaştırma kültürünün oluşmasını sağlamalıyız.

Yarım Doktor Candan, Yarım İmam Dinden, Yarım Öğretmen Hayattan Eder.

Eğitimde ve öğretimde istatistik çalışmalarının verilerinden maksimum yararlanmalıyız.

Bilgi aktarma yapıyor eğitim sistemimiz oysa bilgiyi beceri ve yeteneğe dönüştürmeliyiz.

Bilgiyi hayata ve uygulamaya dökmeliyiz yansıtmalıyız.

Ezberlemek okuduğumuzu anlamamak demektir.

Eğitim öğretimin tüm aşamalarında ve süreçlerinde, Bilişsel zihinsel (akıl), Davranışsal devinimsel (beden) ve Duyuşsal (ruh) özellikleri dikkate alınmalıdır.

Pedagojinin temeli olan yüz yüze, etkileşimli ve uygulamalı eğitime geri dönülmelidir.

Başta eğiticiler ve öğretmenler başta her yönleri ile eğitim öğretime hazır olmalıdır. Sonrada öğrencilerini; Derslerden önce hazırlık (hazır) bulunuşluk durumlarının iyi tespit etmeliyiz.

Öğrenmek istemeyene öğretemezsin, önce öğrencide istek oluştur, ilgilen sonrada bilgilendir.

Neden, niçin, nasıl, ne, ne zaman ve kim sorularını öğrencilerinize mutlaka sorunuz.

Oku - Anla -Yaşa sonra Yaşat formatına göre hareket etmeliyiz.

Okul ile gerçek hayat arasında tam uyumu sağlamalıyız.

Öğrenen ve öğreten olunuz…